حسین حکمتی‌فر در گفت و گو با ایسنا اظهار کرد: شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با هدف توقف روند افت سریع سطح آب زیرزمینی دشت‌های استان از جمله ترشیز بزرگ و در راستای اجرای قانون توزیع عادلانه آب با مشارکت بهره‌برداران اقدام به نصب و راه‌اندازی سریع سامانه کنتورهای هوشمند نمود است به گونه‌ای که با وجود خشک‌سالی‌های شدید، شیب نمودار افت سطح آب زیرزمینی در این دشت‌ها تغییرات مثبت محسوسی داشته است.

وی افزود: با این وجود، هرچند به دلیل ترسالی سال‌های ۹۸ و ۹۹ و از سویی کنترل برداشت‌ها، افت سطح آب در دشت‌های منطقه کاهش یافت، اما خشکسالی شدید دو سال اخیر موجب شد مجدد در دشت کاشمر به افت دراز مدت حدود ۱۱۰ سانتی‌متری دشت نزدیک شویم و این بدان معناست که علاوه بر ضرورت جدی کنترل برداشت‌ها، تقویت مؤلفه‌های تغذیه آبخوان نیز اجتناب‌ناپذیر است.

مدیر امور منابع آب منطقه ترشیز در خصوص اینکه چه شد که وضعیت منابع آب زیرزمینی به این شرایط رسید، افزود: زمانی که بهره‌برداری از منابع آب از طریق قنات، چشمه و رودخانه صورت می‌پذیرفت نوسانات قابل توجه آبدهی این نوع منابع آبی در اثر نوسانات نزولات جوی و در برخی موارد نیز عدم دسترسی به این نوع منابع آبی برای مناطقی که دارای جذابیت بالای توسعه بودند، باعث شد پیشینیان ما به چاره‌اندیشی به منظور یافتن منابعی بدون نوسان آبدهی و کنترل شده بیفتند که از این طریق بتوانند نیاز آبی الگوی کشت با بهره‌وری بالاتر نظیر باغداری، یا کاربری‌های غیر کشاورزی با بهره‌وری بسیار بالاتر نظیر صنعت و یا نیازهای آبی ضروری جامعه از جمله شرب و بهداشت را در محدوده‌های دلخواه خود را تأمین نمایند.

وی با بیان اینکه این موضوع منجر به توسعه تکنولوژی استحصال آب زیرزمینی شده است، تصریح کرد: هرچند هیچ‌گاه لزوم کنترل برداشت محدود و حساب شده که پایداری منابع آب زیرزمینی را به خطر نیندازد از ذهن آن‌ها دور نبوده است؛ اما در یک مقطع زمانی همگی از این ضرورت جدی، با وجود صراحت قانونی، غفلت و برداشت بی‌رویه و حریصانه، وضعیت موجود را رقم زد.

وقوع ترسالی دلیلی بر برداشت بیشتر از سفره‌های زیرزمینی نیست

مدیر امور منابع آب منطقه‌ای ترشیز با بیان اینکه سفره‌های زیرزمینی توان اینکه هر چه بخواهیم آب برداشت کنیم را ندارند، اظهار کرد: اگر بتوانیم در سال‌های ترسالی کسری مخزن ناشی از خشکسالی‌ها را جبران کنیم به پایداری منابع آب خواهیم رسید در غیر این صورت با اثرات کنترل برداشت تضعیف خواهد شد. به عبارتی وقوع ترسالی را نباید مجوز برداشت بیشتری از سفره‌های زیرزمینی تلقی کنیم؛ بلکه باید جبران کننده کسری از خشکسالی در نظر گرفته شود.

حکمتی پور در ادامه خاطرنشان کرد: ممنوعه بحرانی بودن چهار دشت منطقه ترشیز موجب شده است در حال حاضر در هیچ‌کدام از دشت‌ها برای هیچ نوع کاربری تخصیص آب جدید نداشته باشیم و اگر توسعه جدیدی هم اتفاق بیفتد باید نیاز خود را از منابع آب مجاز موجود تأمین کند.

آغاز ساماندهی بازار آب برای منطقه ترشیز

وی از آغاز ساماندهی بازار آب برای منطقه ترشیز خبر داد و افزود: در بازار آب تبادل شارژ یا تبادل تخصیص بین کاربری‌های مختلف یا منابع مختلف در یک کاربری را خواهیم داشت.

مدیر امور منابع آب منطقه ترشیز اظهار کرد: آنچه مسلم است اینکه توافق طرفین بدون دخالت هیچ ارگان دولتی شرط بدیهی و لازم محسوب می‌شود، بنابراین برای توسعه صنایع موجود و یا احداث واحدهای جدید صنعتی، نیاز آبی باید از طریق جایگزینی با بخشی از منابع آب موجود که بیشترین آن در بخش کشاورزی است تأمین شود.

وی با تأکید بر اینکه در حال حاضر از افزایش تعداد چاه‌های مجاز و یا تخصیص جدید به جد پیشگیری و حتی در مواردی چاه‌هایی که مدت طولانی بدون دلیل موجه بهره‌برداری نشده باشند از مدار بهره‌برداری خارج می‌شوند، عنوان کرد: حتی برای مجوز اجازه کف شکنی و افزایش عمق برای چاه‌های مجاز موجود نیز دستورالعمل‌های بسیار سخت‌گیرانه‌ای همراه با تعدیل قطعی بخشی از پروانه بهره‌برداری وضع شده است.

حکمتی پور ضمن قدردانی از بهره‌برداران منابع آب به ویژه کشاورزان که در راه‌اندازی سامانه کنتورهای هوشمند و تحقق هدف کنترل دقیق برداشت‌ها و تنظیم الگوی کشت و تقویم آبیاری سالانه محصولات خود مشارکت کامل داشته‌اند، افزود: به نظر می‌رسد در حال حاضر غالب کشاورزان انگیزه و آمادگی افزایش بهره‌وری مصرف آب از طریق بهبود راندمان آبیاری را دارند که این موضوع ضمن خوشحالی مساعدت و کمک‌های جدی دولت در توسعه روش‌های نوین آبیاری را می‌طلبد.

تغییر اقلیم و لزوم چاره‌اندیشی

این کارشناس حوزه آب در ادامه ضمن اشاره به تغییر اقلیم و تغییر نوع بارش‌ها از جمله کاهش برف و افزایش باران‌های سیل‌آسا و جابجایی مقادیر حدی پدیده‌های هواشناسی مانند خشکسالی و سیلاب‌های مخرب، بر لزوم چاره‌اندیشی در راستای مهار سیلاب و تبدیل آن به جبران‌کننده پیامدهای ناشی از خشک‌سالی از جمله توسعه طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در منطقه ترشیز تأکید کرد.

وی با اشاره به اهمیت بالای حفاظت کیفی از منابع آب موجود، ضمن قدردانی از تلاش‌های صورت گرفته در راستای احداث تصفیه‌خانه مرکزی شهرک صنعتی از سوی ارگان‌های مختلف، به افزایش حجم تلاش‌های امور منابع آب کاشمر در راستای پایش منابع آلاینده صنایع و معادن در منطقه ترشیز اشاره و تصفیه و بازچرخانی پساب ناشی از فعالیت این نوع کاربری‌ها را یکی از راه‌های پیشگیری از افت کیفیت منابع آب زیرزمینی منطقه دانست.

مدیر امور منابع آب منطقه ترشیز در این خصوص کمک به ساماندهی زباله‌گاه‌های شهری و روستایی را نیز از اقدامات دیگر امور منابع آب در زمینه حفاظت کیفی از منابع آب برشمرد.

وی از دیگر مشکلات در خصوص تأمین پایدار و درازمدت آب شرب شهرها و روستاها توسعه کاربری‌های مختلف در محدوده‌های آبخوان با کیفیت واقع در بالادست شهرها اشاره و افزود: می‌طلبد ضمن پرهیز از توسعه کاربری‌ها در این مناطق در حد ممکن، در مواردی که توسعه‌بخشی از کاربری‌ها در این‌ مناطق اجتناب‌ناپذیر است، رعایت دقیق اقدامات و الزامات جبرانی در راستای حفاظت کمی و کیفی آبخوان و بدنه‌های آبی موجود از جمله آبراهه‌ها و مسیل‌های موجود در دستور کار قرار گیرد.

همه می‌توانند فرونشست زمین را مشاهده کنند

این کارشناس حوزه آب با بیان اینکه نیازی برای اثبات فرونشست زمین در منطقه نیست و همه می‌توانند آن را مشاهده کنند، اظهار کرد: در مناطق با بافت ریزدانه این فرونشست‌ها بیشتر دیده می‌شود. فرونشست‌ها نتیجه افت شدید آب‌های زیرزمینی هستند که حتی به پائین‌دست شهرهای منطقه هم رسیده است.

وی در ادامه با اعلام اینکه هر چه از عمیق بیشتری آب را استحصال می‌کنیم علاوه بر کمیت دچار افت کیفیت هم می‌شویم، در خصوص وضعیت سدهای منطقه گفت: هرچند تنها سدی که با دو هدف کنترل سیلاب و ذخیره آب مورد استفاده قرار می‌گیرد سد شهید مدرس است؛ اما چون جریان پایدار آب رودخانه نداریم و از سویی به دلیل خشک‌سالی‌های چندین ساله، سال‌هاست که هیچ‌گونه آبی در آن ذخیره نشده است.

حکمتی پور در خصوص سد دهان قلعه بردسکن هم افزود: با توجه به آورد رسوب بسیار بالای، عمر مفید آن تمام و توان ذخیره آب خود را از دست داده و تنها در تسکین بخشی از پیک سیلاب را می‌تواند تأثیرگذار باشد.