بیکاری، عدم توسعه مناطق روستایی و محرومیت‌ها از گذشته از جمله عوامل مهمی بوده‌اند که خانواده‌ها را ترغیب به مهاجرت کرده است، مهاجرت‌هایی که به امید رونق زندگی و درآمد بیشتر، در اکثر مواقع از مناطق محروم یا روستاها به شهرها انجام می‌شود، اما در بسیاری از موارد این مهاجرت تأثیر عکس دارد و باعث بروز مشکلات جدیدی می‌شود.

متأسفانه باید گفت زنگ خطر حاشیه‌نشینی در مناطق مختلف‌ سال‌هاست به صدا درآمده، ‌معضلی خودساخته که انسان با بی‌برنامگی، بی‌عدالتی و عدم توجه به کرامت انسانی آن را ایجاد کرده است.

باید گفت حاشیه‌نشینی مانند سایر معضلات رو به گسترش جامعه امروزی است که علاوه بر حاشیه‌نشینان، دیگر بخش‌ها را نیز درگیر می‌کند.

در همین رابطه یک کارشناس برنامه‌ریزی شهری در گفت و گو با ایسنا، با بیان اینکه خراسان رضوی به دلایل مختلف مهاجرپذیری بالایی دارد، افزود: امروزه افرادی که از نظر مالی و شغلی وضعیت مناسبی ندارند به گمان رفع مشکلات خود، به این استان مهاجرت کرده و امروز حاشیه‌نشین شده‌اند.

حاشیه‌نشینی پدیده‌ای جهانی است

رضا خباززاده با اشاره به اینکه حاشیه‌نشین‌ها مشکلات بسیاری برای مدیریت شهری به وجود آورده‌اند، گفت: به رغم اینکه در دنیا از هر هفت نفر یک نفر حاشیه‌نشین است، در مشهد بر اساس برخی آمارها از هر سه نفر یک نفر حاشیه‌نشین داریم.

وی با اعلام اینکه یک سوم جمعیت شهر مشهد به عنوان دومین کلانشهر کشور و پایتخت معنوی حاشیه‌نشین هستند و از بسیاری امکانات و خدمات شهری بی‌بهره و محروم‌اند، بیان کرد: حاشیه‌نشینی پدیده‌ای جهانی است که در دنیا با انقلاب صنعتی و در ایران با انقلاب مشروطه و ورود به عصر مدرنیزم آغاز شد.

این کارشناس برنامه‌ریزی شهری با بیان اینکه حاشیه‌نشینی در ایران با اصلاحات ارضی، وقوع جنگ انقلاب و رشد روزافزون جمعیت و در سایه مدیریت ضعیف در حوزه شهرسازی تشدید شد، گفت: به دلیل مدیریت تبعیض‌آمیز، عدم رعایت عدالت و توجه بیشتر به مراکز برخوردار و کلانشهرها و بی‌توجهی به مناطق روستایی و محروم شاهد ورود افرادی به شهرها شدیم که امروز حاشیه‌نشین شده‌اند.

خباززاده فاصله طبقاتی شدید بین روستاها و شهرهای برخوردار را یکی از دلایل حاشیه‌نشینی دانست و گفت: متأسفانه در بسیاری شهرهای خراسان رضوی شاهدیم برخی افراد از روستاها یا سایر مناطق حاضرند در زمین‌های حاشیه شهر به رغم نداشتن برق، آب و گاز ساکن شوند.

وی گفت: این وضعیت موجب شده افراد سودجو و زمین‌خوار در حاشیه شهرها زمین‌های فاقد کاربری را قطعه‌بندی کرده و بفروشند و در راستای جلوگیری از حاشیه‌نشینی کسی با این افراد سودجو برخورد نمی‌کند.

برای جلوگیری از حاشیه‌نشینی‌ باید توزیع تبعیض‌آمیز امکانات متوقف شود

این کارشناس برنامه‌ریزی شهری با اشاره به اینکه از گذشته دستگاه‌های خدماتی مانند شهرداری‌ها در این خصوص به وظایف خود عمل نکرده و نتوانسته‌اند به خوبی جلوی ساخت و سازهای غیر مجاز و شبانه را بگیرند، افزود: به رغم اینکه طبق قانون دستگاه‌های خدماتی همانند آب، برق و گاز نباید به حاشیه شهرها و خانه‌های خارج از محدوده بدون مجوز خدمات ارائه دهند اما برخی مواقع شاهدیم این اداره‌ها برای کسب درآمد به بسیاری از افراد حاشیه‌نشین در گذشته خدمات ارائه داده‌اند.

خباززاده با اشاره به اینکه این اقدامات موجب شده اکنون ۱۱ درصد جمعیت کشور حاشیه‌نشین باشند، اظهار کرد: اکنون در شهرهایی مانند سبزوار، تربت حیدریه، کاشمر، نیشابور و برخی شهرهای بزرگ دیگر شاهد رشد حاشیه‌نشینی هستیم.

وی رتبه حاشیه‌نشینی شهرهای سبزوار، تربت حیدریه و نیشابور را از دیگر شهرها بالاتر دانست و گفت: برای جلوگیری از حاشیه‌نشینی باید توزیع تبعیض‌آمیز امکانات متوقف و به مناطق محروم بیشتر توجه شود.

مسائل دخیل در رشد حاشیه نشینی

در ادامه یک کارشناس شهرسازی به ایسنا گفت: چند سالی است از طرف مدیران شهری توجه بیشتری به معضل حاشیه‌نشینی شده اما این توجه‌ها در کاهش روند گسترش این پدیده تأثیری نداشته است.

حسن حسینی با بیان اینکه در شکل گرفتن این معضل، مسائل اقتصادی، اجتماعی، چالش‌های فرهنگی و معیشتی دخیل هستند، افزود: برای رفع معضل حاشیه‌نشینی همهٔ نهادهای اجرایی و قانون‌گذاری باید اهتمام ورزند.

وی با اشاره به اینکه یکی از عوامل اصلی حاشیه‌نشینی که از آن به زاغه‌نشینی هم یاد می‌شود مسائل اقتصادی و در دسترس نبودن معاش است، اظهار کرد: اکثریت قریب به‌اتفاق جمعیت تشکیل‌دهندهٔ زاغه‌ها، روستاییان هستند که به آرزوی یافتن شغل و درآمد در شهرها اقدام به مهاجرت کرده‌اند.

این کارشناس حوزه شهرسازی، گفت: حاشیه‌نشینی در بسیاری از شهرهای خراسان رضوی به شکل شهرهای بزرگ نیست و صرفاً این پدیده در برخی شهرها در قالب ساخت و سازهای غیرمجاز و بدون پروانه هست که به همان اندازه حاشیه‌نشینی در کلان‌شهرها، جلوگیری از آن حیاتی است.

شورای شهر می‌تواند از روند رو به رشد آن جلوگیری کند

وی اظهار کرد: مهاجرین و در بعضی مواقع حتی شهروندان قسمتی از باغ‌ها و مزارع اطراف شهر در خارج از محدوده خدماتی شهرداری را تبدیل به ساختمان‌ها و بناهای مسکونی غیرمجاز و بدون مجوز می‌کنند و انتظار دارند شهرداری به آن‌ها مجوز آب، برق و گاز بدهد.

حسینی با اشاره به اینکه اگر شهرداری‌ها و شوراهای شهر در برابر این موارد کوتاه بیایند به نحوی به این اقدامات غیرقانونی مشروعیت داده و در آینده نمی‌توان جلوی سیل عظیم این‌گونه بی‌قانونی‌ها را گرفت، گفت: شورای شهر می‌تواند با مأمور کردن شهرداری برای برخورد شدید با این‌گونه جرائم، از روند رو به رشد آن جلوگیری کند.

این کارشناس شهرسازی با تأکید بر اینکه رفع مشکلات پیش روی مدیریت شهری، نیازمند مساعدت مسئولان است، افزود: زاغه‌نشینی، معضلی برای حاشیه‌نشینان و مشکلی عظیم‌تر برای شهروندان است، نبود بهداشت محیطی مطلوب در زاغه‌ها، افزون بودن جرم و جنایت‌ها و بزهکاری‌ها به دلیل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و همچنین پناه بردن جنایتکاران به حاشیه شهرها به خاطر دور بودن از مرکز شهر، هنجارشکنی‌های اجتماعی به علت چالش‌ها و تفاوت‌های فرهنگی، سطح پایین درآمد خانوارهای ساکن حاشیه‌ها و در نهایت شکل گیری یک سیمای نامطلوب و ناپسند در شهرها به وجود می‌آید.

 حاشیه‌نشینی معضلی پنهان

در همین رابطه کارشناس ارشد جامعه‌شناسی درباره حاشیه‌نشینی شهرها گفت: حاشیه‌نشینی به دلیل بیکاری افراد و کم‌آبی زمین‌های کشاورزی، در روستاها و شهرهای کوچک که امکان ادامه یا پیشرفت اقتصادی را ندارند به وجود می‌آید.

رضا سپهوند افزود: مسئله مهمی که در حاشیه شهرها وجود دارد حضور گروه‌های قومیتی مختلف در این مناطق است، افرادی که در یک جا ساکن می‌شوند و بقیه بستگان خود را در آنجا جمع می‌کنند.

وی با بیان اینکه در حاشیه شهرها انواع بزهکاری صورت می‌گیرد، اظهار کرد: خیابان‌خوابی،‌ قماربازی، خرید و فروش مواد مخدر، تکدی گری و عوامل دیگر در این محلات به وضوح به چشم می‌خورد.

این کارشناس ارشد جامعه‌شناسی با بیان اینکه برای برخی از افراد، حاشیه‌نشینی سکوی پرش است، گفت: بعد از مدتی افراد با پولی که از طریق اقتصاد غیررسمی در این مناطق به دست می‌آورند، به مکان دیگری می‌روند.

حاشیه نشینی عامل غیررسمی است

وی با اشاره به اینکه علت به وجود آمدن حاشیه‌نشینی رابطه مستقیم با اقتصاد دارد، اظهار کرد: به دلیل اینکه زیرساخت اقتصادی نداریم و آماده ارائه خدمات اقتصادی و تولید، یا فرآیندهای اقتصادی که باعث شغل شود نیستیم، به همین دلیل در حاشیه شهرها اقتصاد غیر رسمی به وجود می‌آید.

این کارشناس ارشد جامعه‌شناسی با بیان اینکه اقتصاد جرم بر حاشیه شهرها حاکم است، عنوان کرد: در این مناطق نوعی استثمار اقتصادی را می‌بینیم به طوری که درآمد بسیار بالای افراد باعث می‌شود جوانان با کمترین مشکل وارد اقتصاد جرم شوند.

وی بیان کرد: باید در حاشیه شهرها مجموعه‌ای از آموزش‌ها را داشته باشیم و با افزایش گروه‌های علمی و هنری و تعلیم دادن جوان‌ها طی چند سال این مناطق را تبدیل به محله‌های امن از نظر اجتماعی و اقتصادی کرد.

سپه وند افزود: در حوزه زنان و کودکان باید بیشتر متمرکز بر ایجاد کلینیک ‌های مشاوره اجتماعی برای خانواده‌ها بود.

بدون شک حل مسئله حاشیه‌نشینی به‌تنهایی از عهده شهرداری خارج است، دستگاه‌های مختلفی متولی این پدیده هستند که همه باید اهتمام لازم را در رفع مشکل و مدیریت آن داشته باشند.

‌زمانی می‌توان به کاهش حاشیه‌نشینی در کشور امیدوار بود که عدالت اقتصادی در تمامی نقاط برقرار شود.

اگر به قشر روستایی توجه داشته باشیم، شاهد کاهش حاشیه‌نشینی خواهیم بود، زیرا این افراد با میل و رغبت به مهاجرت روی نمی‌آورند، بلکه از روی ناچاری و برای تأمین معیشت خود تن به مهاجرت داده و برای زندگی حاشیه شهرها را انتخاب می‌کنند.

انتهای پیام – چهارشنبه ۵ اردیبهشت ۱۴۰۳