مرتضی اکبری روز یکشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: هم اکنون ۳۱ کانون بحرانی فرسایش بادی در ۱۹ شهرستان استان خراسان رضوی شناسایی شده است و این در حالی است که بیشتر کانون‌های گرد و غبار در شهرستان‌های “سرخس، نیشابور، سبزوار، داورزن، بردسکن، خلیل آباد، کاشمر، مه ولات، تربت حیدریه، رشتخوار، بجستان، گناباد، خواف، تایباد و تربت جام” پراکنده هستند.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: گرد و غبار در خراسان رضوی هم منشا داخلی و هم خارجی دارد به گونه ای که بیشتر این گرد و غبارها، مربوط به مناطق بیابانی است چرا که ۱۷ درصد از مساحت کل بیابان‌های ایران در استانهای شرقی کشور قرار دارد و از سوی دیگر پنج و نیم میلیون هکتار از این مناطق که ۴۸ درصد از گستره استان خراسان رضوی را در بر می‌گیرد مربوط به اقلیم بیابانی است.

اکبری افزود: علاوه بر آن، ۲۲ شهرستان از مجموع ۳۳ شهرستان استان عرصه فرسایش بادی است و همه این شهرستانها تحت تاثیر تحرکات جوی و اقلیمی بیابانی قرار دارند.

وی ادامه داد: اقلیم حاکم بر استان خراسان رضوی، خشک و نیمه خشک است و از چند دهه گذشته تاکنون کاهش بارندگی، افزایش دما و استمرار خشکسالی منجر به افزایش مخاطرات محیطی استان شده است. کاهش بارندگی، علاوه بر اثرات نامطلوب در کشاورزی و تامین آب شرب شهری و روستایی، زمین را خشک‌تر نموده و در برابر باد آسیب پذیرتر خواهد کرد که نتیجه آن افزایش گرد و غبار در استان خراسان رضوی و شهر مشهد می‌شود.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به این که گرد و غبارها از کویر مرکزی، بیابان “قره قوم” در شمال‌ شرقی ایران و همچنین از سوی مرز شرقی ایران و از کشور افغانستان به داخل استان خراسان رضوی منتقل می‌شوند افزود: در کنار بیابان قره قوم کشور ترکمنستان، بادهای غربی در برخی موارد بر اثر عبور از دشت کویر موجب تجمع گرد و غبار در نیمه جنوبی و مرکزی استان می‌شوند.

اکبری افزود: بررسی روند تغییرات گرد و غبار طی یک دوره ۲۰ ساله از سال ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که در مناطق شرقی و غربی استان شدت و فراوانی گرد و غبار افزایش یافته است و خشکسالی‌های اخیر نیز باعث شده تا پوشش گیاهی در عرصه‌های طبیعی ضمن کاهش یافتن و همچنین استفاده نادرست و بی‌رویه از عرصه‌های طبیعی دستخوش نابسامانی شود.

او ادامه داد: از سوی دیگر کاهش ورودی آب‌ها به داخل دریاچه‌ها همراه با خشک شدن آن‌ها، به محل برداشت گرد و غبار تبدیل شده‌اند و گزارش ها نشان می‌دهند علاوه بر استمرار خشکسالی در یکی دو دهه اخیر، از بین رفتن پوشش گیاهی، بهره‌برداری بیش از توان و ظرفیت مراتع برای چرای دام‌ها، بوته‌کنی، آبیاری غلط، توسعه معدن کاوی در مناطق بیابانی، استفاده نکردن بهینه از قابلیت اراضی، تبدیل اراضی مرتعی به دیمزار و سایر کاربری‌ها و رعایت نشدن موازین علمی‌ در شخم اراضی، عدم عملیاتی شدن برنامه‌های آمایش سرزمین از عوامل اصلی گسترش شدت فرسایش بادی و افزایش گرد و غبار در استان خراسان رضوی بوده است.

دانشیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در کنار عوامل طبیعی و انسانی موثر، اعتبارات اندک استانی در موضوع بیابان‌زدایی، عقب بودن برنامه‌های اجرایی و مطالعاتی دستگاه‌های دولتی نسبت به گسترش شدت مخاطرات محیطی مانند فرسایش بادی و گرد و غبار، نبود پژوهش‌های جامع در خصوص اثرات گرد و غبار توسط مراکز آموزشی و دانشگاهی به افزایش مشکلات ناشی از گرد و غبار در استان خراسان رضوی دامن زده است.

اکبری افزود: علاوه بر این عوامل مهم و موثر، تخریب جنگل‌ها و مراتع، فرسایش خاک، افت کمی و کیفی منابع سطحی و زیرزمینی، فرونشست زمین، آلودگی هوا به ویژه در کلانشهر مشهد، مدیریت غیر اصولی زباله‌ها تنها بخشی از مهمترین معضلات محیط زیستی استان خراسان رضوی به شمار می‌روند که در حال حاضر مشکلات گوناگونی را فرا روی مردم و مسوولان قرار داده است.

وی ادامه داد: این در حالی است که اصل پنجاه۵۰ قانون اساسی موضوع حفاظت از محیط زیست را تنها وظیفه موسسات دولتی نمی‌داند و آن را تکلیف همگانی برشمرده است و مردم موظفند با رعایت تدابیر، حکومت را در حفاظت از محیط زیست همراهی کنند.

دانشیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد گفت: برخورد با این سیستم پیچیده اگر با یک روش ناقص و ناکافی همراه باشد، مدیریت بهینه سیستم ناکارآمد خواهد بود از این رو توصیه می‌شود تا برای تجزیه و تحلیل اکوسیستم‌های طبیعی استان، یک رویکرد فلسفی جامعه نگر بر مبنای پیشگیری به جای درمان و مدیریت ریسک به جای مدیریت بحران در نظر گرفته شود.

اکبری افزود: استفاده از سیستم‌های پیش‌آگاهی و هشدار اولیه گرد و غبار، در کنار تعیین اولویت‌ها و عوامل اصلی موثر در تخریب زمین می‌تواند نقش بسیار کاربردی در بهبود شرایط طبیعی استان خراسان رضوی و شهر مشهد داشته باشد.