جواد روشندل با بیان اینکه شب یلدا بلندترین شب سال، پایان پائیز و شروع زمستان است، افزود: شب یلدا در گویش شهرستان نیشابور، حومه و اطراف به چله کُلو و چله خُردو و در گویش کوهسرخ به چله بزرگ و چله خُرد تعبیر می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: وجه تسمیه چله خرد و چله بزرگ طول زمانی این دو بازه است، بازه اول از شب اول زمستان آغاز و تا ۱۰بهمن و بازه چله خُرد یا کوچک از ۱۰ بهمن تا پایان بهمن به مدت ۲۰ روز است و بعد از آن مَه نوروز شروع می‌شود.

این پژوهشگر بومی منطقه با بیان اینکه ماه اسفند چون نوروز در آن قرار دارد و همه هستی نو و جدید می‌شود را مه نوروز می‌گویند، اذعان کرد: هم‌زمان با شب یلدا در اقصی نقاط کشور آئین‌های کهن پارسی به گونه‌های مختلف برگزار می‌شود که ماهیت آنها همه یکسان است.

وی تصریح کرد: در شب یلدا مردم شبی طولانی را سپری می‌کنند و به صبح می‌رسانند، در این شب به دلیل طولانی بودن آن فامیل‌ها سعی می‌کنند دورهم جمع شوند و پایان این شب سیه را به روز سپید خود با شادی مبدل کنند.

برفی ما بَرِ شما

روشندل عنوان کرد: در منطقه ترشیز به خصوص کوهسرخ که بافت روستانشینی و هم پیوندی هنوز هم از مدرنیته شهری بیشتر جلوه‌گری می‌کند این آئین‌ها همچنان وجود دارد.

وی بیان کرد: عمدتاً در منطقه کوهسرخ چون در جالیزها و مراتع منطقه و هم منطقه پی کمر و بخشی از مناطق کوه سیاه، هندوانه دیم کاشته می‌شده این محصول را تا شب چله نگه می‌داشتند و حتی  برای کسانی که این میوه را نداشتند هم می‌بردند.

این پژوهشگر بومی منطقه اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین و آداب و رسوم و سنت‌های شیرین منطقه کوهسرخ این بوده که شب یلدا را در کنار هم و خانه بزرگ خاندان سپری می‌کردند.

وی از کف‌زنی به عنوان یکی از رسوم مهم این شب نام برد و گفت: کف‌ از ریشه گیاه طبیعی بیخ تهیه می‌شود و حتی از آن حلوا مغزی یا حلوای شیرینی تولید می‌کردند.

روشندل بیان کرد: بیخ در زندگی مردم روستانشین کوهسرخ دو جایگاه ویژه داشته است، یکی برای شستن رخت و لباس مردم استفاده می‌شده و هم از کفی که به خاطر هم زدن آن ایجاد می‌شده با شیره انگور و یا شکر در شب یلدا می‌خوردند.

وی افزود: وقتی کف را برای کسی می‌بردند و درب خانه می‌گذاشتند درب آن خانه را می‌زدند و کف را به صاحب‌خانه می‌دادند و می‌گفتند برفی ما بَرِ شما، اگر صاحب‌خانه می‌توانست دست کسی که برف آورده را بگیرد چند خال و خط سیاه‌ روی صورتش می‌گذاشتند تا وقتی به دور همی برگشت مشخص باشد که نتوانسته از دست صاحب‌خانه فرار کند و اگر می‌توانست فرار کند وقتی می‌آمد با نشاط و پر انرژی ‌بود و افراد خانه او را تشویق می‌کردند.

شب چلگی تازه داماد برای عروس

این پژوهشگر بومی منطقه کوهسرخ با اشاره به اینکه رسم بر این بود که فردای آن روز، کسی را که سیاه کردند ناهار مفصلی برای همه اهل فامیل تدارک می‌دید، خاطرنشان کرد: یکی دیگر از آئین‌هایی که فراوانی داشت به آن آئین شب چلگی می‌گفتند، رسم براین بود عروس و دامادهایی که دوران عقد را سپری می‌کردند خانواده داماد برای عروس شب چلگی می‌برد.

وی بیان کرد: این شب چلگی شامل گوشت گوسفند، صابون، کله قند، روغن حیوانی یا دیگر کالاها می‌بود، این وسایل را یک شب قبل از چله می‌بردند و آن شب خانواده عروس، خانواده داماد را دعوت می‌کرد تا این شب را در کنار هم سپری کنند.

روشندل تصریح کرد: این فضای محبت‌آمیز که در ابتدای تشکیل خانواده بین دو فامیل برپا می‌شد راه گشایی بود برای شناخت و معارفه فامیل عروس و  داماد با هم و زمینه آشنایی مهر و محبت را به هم پایه‌ریزی می‌کردند.

وی ادامه داد: فریاد خوانی‌های منطقه کوهسرخ از دیگر آئین‌های این شب بود، معمولاً صداهای خوب از دو قشر بلند می‌شود یکی در قشر مذهبیون شامل مؤذن‌ها، سحر خوان‌هاو مداحان و … ودیگری چوپان‌ها هستند.

روشندل افزود: چون چوپان‌ها در دشت و بیابان‌ها فریاد خوانی می‌کردند اغلب صداهای خوبی داشتند و در شب‌های چله، فریادخوانی یکی از برنامه‌های مهم مجلس بود که هر کس صدای خوبی داشت شروع به فریاد خوانی‌هایی با محتوای عرفانی، اجتماعی و اشعار شاهنامه، حافظ، مولوی و اشعار نسیم شمال می‌کردند و تا پاسی از شب  را در کنار هم سپری می‌کردند تا طولانی بودن شب به خوبی و خوشی تمام شود.

این پژوهشگر بومی منطقه کوهسرخ گفت: در این شب هر کس به بضاعت خود هر محصول و زراعت باغ خود را مانند گردو، بادام، زردآلو، دانه هندوانه و خربزه و هسته زردآلو به محفل می‌آورد.

ایسنا