این روزها هم با رسیدن توت‌های سفید و آبدار و دلبری آنها برای هر رهگذر، خاطرات مراسم «توت تکانی» های قدیم در دلمان زنده می‌شود.

یاد «توت تکانی» های قدیم بخیر

با آمدن بهار، چشم‌انتظار سبز شدن درختان و به بار نشستن اولین خوردنی‌های بهاری هستیم؛ گوجه‌سبز، چغاله بادام، ریواس، قاقرو، پیاز کوهی و توت سفید از خوردنی‌های بهاری خوشمزه هستند.

عفت محب علی، یکی از بانوان ‌کهنسال اهل کاشمر که خود بخشی از تاریخ شفاهی منطقه است به ایسنا گفت: بچه بودیم و خانه‌مان در مسیر باغ پدربزرگ قرار داشت. آقاجان هرروز صبح زود، ما را صدا می‌زد تا او را برای توت تکانی همراهی کنیم زیرا این کار به تنهایی انجام‌پذیر نبود و باید چند نفری جمع می‌شدیم تا با همکاری با یکدیگر، پرده مخصوص را بگیریم و پس از آنکه پرده پر می‌شد، توت‌ها به سینی بزرگی منتقل می‌شد و در ادامه کنار هم می‌نشستیم و مشغول خوردن می‌شدیم.

او ادامه داد؛ ما چند نفری، چهار گوشه پارچه بزرگِ مربعی شکل را که به‌ عنوان پرده مخصوص برای تکاندن توت استفاده می‌شد، می‌گرفتیم و آقاجان، یکی از پسران جوان و قوی فامیل را که توان بالا رفتن از درخت، بی‌ترس و محابا داشت را بالای درخت توت می‌فرستاد و ما منتظر و سر به هوا نگاه می‌کردیم تا او با یک ضربه کوچک پایش مشخص کند پرده را دقیقاً زیر کدام شاخه درخت توت بگیریم.

این بانوی کاشمری گفت: با ضربه زدن پای جوان بالای درخت و تکاندن شاخه‌های ریز و درشت، سهمِ توت همه، چه آنها که گوشه پرده را گرفته بودند و چه کسانی که کنار نشسته بودند، داخل پرده می‌ریخت و ما خوشحال بودیم که همراهی ما در این مرحله در برپایی سنت «توت تکانی» مثمر ثمر بود.

وی ابراز کرد: با تکاندن همه شاخه‌ها و ریختن توت‌ها روی پرده، مرحله خالی کردن آنها از پرده می‌رسید. ما که کوچکتر بودیم و کم صبرتر، به توت‌های داخل پرده، دست درازی می‌کردیم و چند تا توت درشت و آب‌دار را زودتر از بقیه می‌خوردیم.

محبی ادامه داد: اما خوشمزه‌ترین کار مراسم توت تکانی، وقتی شروع می‌شد که ما در سایه درخت توتِ تنومندِ باغ آقا بزرگ، مشغول خوردن این میوه شیرین و آبدار می‌شدیم.

وی افزود: البته توت‌هایی هم که بیرون از پرده می‌ریخت، دور ریختنی نبود زیرا آقاجان با روحیه قناعت و پرهیز از اسرافی که داشتند، آنها را با دقت جمع می‌کردند و بخشی از توت‌ها که هنوز سفت بودند را شسته و خشک می‌کردند تا در زمستان یکی از تنقلات شب‌های بلند زمستان باشد و آن بخشی را هم که خیلی له ‌شده بودند پس از جمع‌کردن از پای درخت، به منزل برده و شسته و روی شعله گاز می‌گذاشتند تا با فرآوری آن، شیره توت آماده کنند.

وی افزود: این سنت جمعی بهانه‌ای برای دورهمی‌های صبحگاهی بود و با هر بار پرده گرفتن و ریختن توت‌ها، آنها به سینی بزرگی منتقل می‌شدند تا روی‌هم زیاد قرار نگیرند و آب نیندازند.

محبی اعلام کرد: گه گاهی هم با همان شیطنت کودکی از درخت بالا می‌رفتیم و چند توت درشت و آبدار دست‌چین می‌کردیم و می‌خوردیم.

وی گفت: برای حاضران، پایان‌بخش مراسم توت خوران، خوردن دوغ با طعم نعناع بود که آقاجان خود ظرف محتوی دوغ را آماده کرده و به باغ می‌آوردند تا حسابی مراسم توت خوران به همه خوش گذشته باشد.

مراسم سنتی «توت تکانی» ترویج مهربانی و دیگر دوستی

یک پژوهشگر فرهنگ بومی در خراسان رضوی در خصوص مراسم سنتی «توت تکانی» به ایسنا گفت: مراسم سنتی «توت تکانی» نوعی حس مهربانی و دیگر دوستی را درگذشته ترویج می‌کرد زیرا آن‌هایی که درخت توت در منزل یا باغشان داشتند در فصل بهار و با رسیدن توت‌ها بر شاخه درختان، اقوام و خویشان و دوستان و آشنایان را برای توت خوری دعوت می‌کردند.

جواد روشندل افزود: خانواده‌ها در این دورهمی، دست‌به‌دست هم داده و با گرفتن چادر و پرده مراسم توت تکانی را با شادی و لبخند اجرا می‌کردند و پس از تکاندن توت‌ها، دسته‌جمعی شروع به خوردن توت‌های سفید و خوشمزه می‌کردند و بعد حتماً هر نفر یک لیوان دوغ می‌خورد تا خوردن توت باعث بروز مشکلی برای آنها نشود.

وی با بیان اینکه مردم اعتقاد داشتند؛ پس از خوردن توت نباید غذای چرب و به اصطلاح سنگین، مصرف شود، لذا فقط به خوردن یک لیوان دوغ با نعناع قناعت می‌کردند، گفت: حتی برای دوستان و آشنایانی هم که در این مراسم حضور نمی‌یافتند، ظرفی آماده و زیر و روی آن، برگ درخت انگور چیده می‌شد تا توت‌هایی که نرم، لطیف و آب‌دار بودند بیشتر له نشوند و آن‌ وقت به در خانه دوستان و آشنایان به ‌عنوان تعارفی می‌فرستادند.

روشندل اضافه کرد: فرقی نمی‌کرد، شما صاحب تک‌ درختی باشید یا توتستانی، از اوایل اردیبهشت تا اواسط خرداد هر روز می‌شد، میزبان دوست و همسایه و آشنایی بود تا دیگران را هم بهره‌مند از این نعمت خدادادی کرد.

این پژوهشگر فرهنگ بومی در خراسان رضوی اظهار کرد: در قدیم، حتی درختان توت خیابان هم عابران پیاده را از خوردن توت بی‌نصیب نمی‌کرد و کمتر شاهد ریختن توت پای درختان و له شدن آنها می‌شدیم.

وی گفت: «توت تکانی» رسمی گروهی به شمار می‌رفت که خانواده، دوستان، همسایه‌ها و آشنایان را در شهرستان‌های خراسان رضوی ازجمله کاشمر، خلیل‌آباد، بردسکن، گناباد، تربت‌حیدریه و … دورهم جمع می‌کرد.

روشندل با بیان اینکه مراسم سنتی «توت تکانی» قدمتی دیرینه دارد و بهانه‌ای برای دورهمی ها در قدیم بوده است، ابراز کرد: امروزه که خانواده‌ها درگیر زندگی‌های مدرن و ماشینی شده‌اند این رسم قدیمی هم کم‌رنگتر شده، اما هنوز هم می‌توان با مهربانی در کنار تک‌درختی، توتستانی یا درخت توتی در کوچه‌باغی، دوستان و آشنایان را برای برپایی مراسم توت خوران کنار هم جمع کرد و بذر مهربانی را کاشت.

وی اعلام کرد: امروزه جای سنت‌های قدیم مثل «توت تکانی» خالی است، زیرا روزها در پی هم می‌گذرد و دوستان و آشنایان از یکدیگر بی‌خبرند.

توت خوردنی‌ای مفید

توت از میوه‌های لذیذ و خوشمزه فصل بهار است و در عین کوچکی، مصرف آن فواید بسیاری دارد. بنا به اعلام متخصصان تغذیه مصرف این میوه، به بهبود گوارش، کم شدن وزن، کاهش میزان قند خون، کاهش قابل‌توجه کلسترول و… کمک می‌کند.

توت‌ها انواع و رنگ‌های مختلفی دارند و آنها را می‌توان در میانِ وعده‌های مختلف غذا گنجاند و جزء میوه‌های پرخاصیت به شمار رفته و دارای آنتی‌اکسیدان فراوانی‌اند که این آنتی‌اکسیدان‌ها دارای خواص ضدالتهابی هستند و می‌توانند از بدن ما در برابر بیماری‌های مختلف محافظت کنند.

این میوه خوشمزه و دوست‌داشتنی، منبع خوبی از فیبر محلول است و حرکت غذا در دستگاه گوارش را کند کرده و منجر به کاهش گرسنگی و افزایش احساس سیری می‌شود و تأمین‌کننده بسیاری از مواد مغذی بدن است

مصرف توت در مبارزه با التهاب، کاهش سطح کلسترول، افزایش مقاومت بدن در برابر سرطان، کمک به‌سلامت عروق و برای داشتن پوستی شاداب به کمک ما می‌آید.

انتهای پیام