زنان بنی اسد وقتی با امتناع مردان به خاطر ترسی که داشتند مواجه شدند خود بیل و کلنگ به دست گرفتند و به سمت کربلا شتافتند، پس از مدت کوتاهی، وجدان مردان قبیله بیدار شد و به خود آمدند دنبال زنان حرکت کرده و به دفن پیکر مطهر شهدا پرداختند.

اکنون که حدود ۱۴ قرن از آن واقعه می‌گذرد آئین نخل گردانی و دسته بنی اسد به عنوان یکی از آئین‎ها‎ی سنتی خاص منطقه خراسان در روستای فدافن شهرستان کاشمر به شکل مخصوصی اجرا می‎شود.

در همین خصوص یک پژوهشگر هنرهای آئینی در گفت و گو با ایسنا افزود: نخل گردانی و آئین دسته بنی اسد روستای فدافن یکی از آئین‎هایی است که همه ساله هم‌زمان با دوازدهم محرم در کاشمر برگزار می‌شود.

محمدناصری با اشاره به اینکه این آئین بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد و در سال ۱۳۹۱ به شماره ۸۲۶ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است، افزود: بنا به گفته بزرگان روستا بیش از دو قرن می‌گذرد که در سومین روز شهادت امام حسین(ع) زنان و مردان روستای فدافن کاشمر به‎ یاد آن روزها دسته عزاداری بنی اسد را به راه می‎اندازند.

وی خاطرنشان کرد: در این مراسم به جز « نخل‌گردانی» و «دسته بنی اسد»، آیین‌های دیگری هم از جمله «کاروان اسرا»، «شیر» و «طفلان مسلم» مشاهده می‌شود که همراه این کاروان و مراسم هستند و پس از پایان مراسم اهالی نخل را به روستا برگردانده و تا سال بعد آن را در روستا نگهداری می‌کنند.

این پژوهشگر هنرهای آئینی با بیان اینکه در حال حاضر آئین نخل گردانی فقط در روستای فدافن از توابع بخش مرکزی کاشمر برگزار می‌شود، اظهار کرد: این مراسم ابتدا در خود روستا برگزار می‌شد اما به دلیل شکوه آن وارد شهر شد.

وی در خصوص جزئیات آئین نخل گردانی که زیر مجموعه آئین دسته بنی اسد است، گفت: در گذشته یک روز قبل از برپایی مراسم اهالی روستا هودجی که امروز به آن نخل می‌گویند را به پشت حسینیه روستا برده و به شبیه‌خوانی و عزاداری می‌پرداختند.

ناصری با بیان اینکه نخل قدیم بیش از سه تن وزن داشت که از سه دهه قبل به دلیل وزن بالا کنار گذاشته شد و نخل جدیدی ساخته شد، افزود: قدیم به دلیل وزن بالای نخل بالغ‌بر ۶۰ نفر آن را حرکت می‌دادند اما وزن نخل جدید حدود ۱.۵ تا ۲ تن است و حدود ۲۰ تا ۲۵ نفر آن را به حرکت در می‌آورند.

وی عنوان کرد: نخل ۴ مهارکش دارد که دو نفر در جلو و دو نفر در عقب هستند، چون افرادی که در زیر نخل هستند مسیر خود را نمی‌بینند مهارکش‌ها وظیفه دارند مسیر نخل را مشخص کنند و در هنگامی که قرار بود بایستند، به اصطلاح میخ می‌شدند تا نخل کنترل خود را از دست ندهد.

این پژوهشگر هنرهای آئینی با اشاره به اینکه پس از طی مدتی نخل را روی زمین می‌گذارند و نواهای «حیدر حیدر»«یا علی مدد » و «یا حسین » سر می‌دهند و مجدد آن را به حرکت در می‌آورند، اظهار کرد: در گذشته دو نفر از سادات روستا بالای نخل می‌نشستند و چاوشی خوانی می‌کردند، البته این حرکتی موروثی بوده و هر شخصی نمی‌توانسته در بالای نخل بنشیند هرچند اکنون کسی دیگر بالای نخل نمی‌رود.

وی همچنین بیان کرد: یک نفر در داخل نخل وظیفه به صدا در آوردن زنگی که در وسط نخل نصب شده را بر عهده دارد، این نخل متشکل از ۷۲ تیکه پارچه که هر رنگ آن سمبلی از یک شهید است.

این پژوهشگر هنرهای آئینی با بیان اینکه در واقع این نخل نشانی از تابوت امام حسین(ع) است، تصریح کرد: چند نفر از بزرگان روستا این نخل را با عکس امام، آینه و پارچه‌های رنگارنگ و کتیبه‌هایی دور تا دور که با نام ائمه تزئین می‌شود بر عهده دارند.

وی ادامه داد: در جلوی نخل اسبی سفید قوی و البته خون آلود به عنوان ذوالجناح امام حسین(ع) حرکت می‌کند، همچنین در این مراسم نشانه‌های از علامت‌های کربلا از جمله تعدادی از افراد دسته بنی اسد که بیل دست می‌گیرند و جلوی هودج(نخل) برای کندن قبرها حرکت می‌کنند وجود دارد.

ناصری تصریح کرد: خود این بیل‌ها به آئینی به نام بیل گردانی نام‌گذاری شده است، در واقع جلوی نخل چند نفر که کارشان بیل زدن است هستند تا اگر آب، خار و یا سنگی در مسیر بود برای سهولت حرکت جمعیت آن را هموار کنند، این افراد هنگام بیل زدن «علی علی» و «حیدر حیدر» می‌کنند تا نخل به مقصد برسد.

وی خاطرنشان کرد: هر از گاهی کسانی که در زیر نخل قرار دارند چون معتقدند، روح امام حسین می‌خواهد به آسمان برود اقدام به چرخاندن آن می‌کنند، سپس بلافاصله پس از گذاشتن نخل بر روی زمین کسی که رهبری این گروه را بر عهده دارد در جلو بوده و دیگران دست‌های هم را به کمر یکدیگر زده و با زدن به پا و سینه یا «علی» و «حیدر» می‌گویند.

این پژوهشگر بومی منطقه ترشیز در ادامه با اشاره به ارتباط گروه‌های مختلفی که در این مراسم حاضر هستند، گفت: ترتیب حرکت گروه‌ها به هنگام نخل‌گردانی، در راه رسیدن به مکان اجرای تعزیه به این شکل است که ابتدا گروه اشقیاء که با اسب به تاخت می‌روند، سپس ذوالجناح که آن را با بستن پارچه‌های رنگی و زرین به گردنش، گوی نقره بر دمش، آینه‌ای بر پیشانی‌اش، شمشیر دو سر به شکل کمان بر روی گردنش و زدن سیب‌های سرخ بر دو سر شمشیر تزئین می‌کنند قرار دارند.

وی تصریح کرد: در مرحله سوم حرکت اهل‌بیت به دنبال ذوالجناح با کاروانی از شترها با باری از ظروف مسی و سپس حرکت سینه‌زن‌ها که دائماً، حسین، حسین می‌گویند انجام می‌شود.

ناصری اظهار کرد: در مرحله بعدی حرکت گروه بیل‌دار و در پایان حرکت نخل که در مسیر حرکت، دائماً از زیر آن و اطرافش، صدای علی علی به گوش می‌رسد، است.

آئین نخل گردانی جزئی از میراث فرهنگی کاشمر به حساب می‌آید که حداقل در سطح استان خراسان رضوی کم نظیر است و قابلیت پرداختن به آن در بحث گردشگری مذهبی کاملاً وجود دارد.