این آئین که در بهمن‌ماه سال ۱۳۹۱ در فهرست میراث ناملموس(معنوی) کشور به ثبت رسیده یکی از عزاداری‌های باشکوه مردم کاشمر است به طوری که مردم روزه‌دار شهر کاشمر امسال در روز ۲۱ رمضان در عزای اولین امام خود در امامزاده سید حمزه(ع) جمع می‌شوند و این مراسم را با شور و حرارت بسیار برگزار می‌کنند، هم‌زمان عزادارانی که در حسینیه حیدری این شهر به عزاداری پرداخته بودند با حرکت به سمت این امامزاده و حضور در این فضا به جمع دیگر عزاداران پیوسته و به سینه‌زنی و عزاداری ادامه‌ می‌دهند.

یک پژوهشگر فرهنگ بومی در خصوص آئین‌ ویژه قنبرخوانی به ایسنا گفت: در ماه رمضان علاوه بر برگزاری مراسم مختلف مذهبی از برگزاری محافل قرآنی گرفته تا برپایی سفره‌های افطاری و کمک به نیازمندان با توزیع مایحتاج اولیه آنان و برگزاری مراسم احیا در شب‌های قدر، شاهد برپایی مراسم تعزیه قنبرخوانی هستیم که این مراسم یکی از آئین‌های مذهبی این شهر است و نوعی از تعزیه محسوب می‌شود.

لیلا قرایی ترشیزی اظهار کرد: قنبرخوانی، یک نمایش موسیقایی _ آیینی در اشکال آوازی است که شرح حال قنبر غلام حضرت علی(ع) و ارادتش به مولا امیرالمؤمنین(ع) در آن به نمایش در می‌آید.

وی گفت: بنا به روایات «قنبر» غلام وفادار امام علی(ع)‌ است و هنگامی که از ضربت خوردن حضرت به دست ابن‌ملجم آگاه می‌شود، پشت در خانه مولایش با غم و اندوه از مظلومیت حضرت سخن گفته و با خشت به سر می‌کوبد و با بغض و گریه عزاداری کرده و ناتوان در تحمل بار این مصیبت، از حال می‌رود.

وی با بیان اینکه قنبرخوانی نوعی از تعزیه است و هر ساله در ۲۱ ماه مبارک رمضان در کاشمر برپا می‌شود؛ گفت: در این نمایش آیینی یک شبیه‌خوان در نقش قنبر، غلام امام علی(ع) در صحنه‌ای کنار یک در می‌نشیند و با مولای خود راز و نیاز می‌کند و با کلامی تأثیرگذار و سرشار از اندوه حوادث و وقایع رفته بر مولایمان را مرور می‌کند.

قرایی افزود: قنبرخوانی به صورت دو نفره است به طوری که فردی در نقش قنبر و فردی در نقش امیرالمؤمنین(ع) تعزیه اجرا می‌کنند.

وی گفت: نحوه اجرای تعزیه هم به این صورت است که قنبر با حرکت به سمت منزل امام علی(ع) اشعاری در مدح و منقبت سیدالاوصیا زمزمه می‌کند و حاضران با ذکر صلوات و تکرار برخی ابیات، او را همراهی می‌کنند و او که با رسیدن به در خانه امیرالمؤمنین(ع) برای ملاقات ایشان شتاب دارد؛ با مصیبت‌خوانی در رثای امام‌اش، حاضران را تحت تأثیر قرار داده و سخت اندوهگین می‌کند و تعزیه‌خوانی او، با آه و ناله مردم همراه شده و مجلس رنگ و بوی عزا به خود می‌گیرد.

وی با بیان اینکه بنا به برخی اسناد قنبرخوانی یکی از قدیمی‌ترین گونه‌های نمایش‌های آهنگین و نوعی مصیبت‌خوانی در رثای امام علی(ع) است که سابقه آن به دوران رواج تشیع در ایران بر می‌گردد.

این پژوهشگر بومی اظهار کرد: خوشبختانه یک دهه از ثبت آئین قنبرخوانی در زمره یک آئین معنوی می‌گذرد و هر ساله باشکوه خاصی برگزار می‌شود، در گذشته این مراسم در محل حسینیه حیدری و سپس مسجد جامع برگزار می‌شده و دسته‌های عزاداری پس از برگزاری بخشی از مراسم تعزیه از محل حسینیه به سمت مسجد جامع شهر حرکت می‌کردند و قنبر با عزاداری و گریه و اشک به اصطلاح به طرف خانه حضرت می‌رود و در بین راه نغمه‌سرایی می‌کند و در منقبت مولا علی اشعاری می‌خواند از جمله؛

دم از آن شاهی زنم کز مصطفی دختر گرفت
در شب معراج انگشتر ز پیغمبر گرفت
چون براقش زد قدم بر آسمان چهارمین
راه و را بر مصطفی مانند شیر نر گرفت
تیغ حیدر عمر و عنتر مرحب سگ را بکشت
با دو انگشت یداللهی در از خیبر گرفت
آه و واویلا علی در کربلا یاران نبود
چون سکینه رفت دامان علی‌اکبر گرفت
گفت ای جان برادر تشنه‌ام آبم بده
اشک آمد دو چشمان علی‌اکبر گرفت
هر بانگ یا علی سازد در این محضر بیا
روز محشر جام آب از ساقی کوثر گرفت

این پژوهشگر فرهنگ بومی ادامه داد: در این نمایش آیینی، قنبر در کوچه‌های کوفه به سراغ آقایش علی(ع) می‌رود و اشعاری را زمزمه می‌کند:

علی بر انبیا رهبر/ علی اعراض را جوهر/ علی بر اولیا سرور/ علی بر جن و انس ناصر/ علی مشکل گشا باشد/ علی سر خدا باشد/ پناه ما سوا باشد/ به هر وادی به هر معبر

وی گفت: همه اشعار دیگری که قنبر غلام حضرت علی(ع) در کوچه‌ها زمزمه می‌کند سرشار از خضوع و خشوع در کلامش هست و عشق و دل‌بستگی غلام به مولایش را نشان می‌دهد. ازجمله این‌که:

من غلام علی عمرانم/قنبر بی‌نوای حیرانم
مدح شاه زمانه می‌خوانم/من علی را خدا نمی‌دانم/از خدا هم جدا نمی‌دانم
تا شود زنده دین و ایمانم/یا علی یا علی جان به قربانت/جان قنبر تصدق جانت

وی افزود: در ادامه این تعزیه وقتی قنبر به پشت در خانه حضرت علی(ع) می‌رسد و از فراق مولایش سر به دیوار کوفته و خاک بر سر می‌ریزد تا صدای گریه و زاری‌اش به گوش حضرت می‌رسد و اجازه حضور می‌دهند تا چشم قنبر به صورت زرد و فرق خونین امام می‌افتد خشت بر سر زده و اشعاری قرائت می‌کند و حضرت با او هم کلام می‌شوند.

سلام‌ علیک ای امام مبین
علیک‌السلام قنبر دل غمین
بمیرم چرا عارضت خون شده
زخون سرم جبهه گلگون شده
که فرق تو بشکافت آقا دریغ
سحرگاه ابن ملجم به تیغ

وی اظهار کرد: اشک و ناله قنبر نشان دهنده رابطه عاطفی قوی او با مولایش است به طوری که بعد از شهادت امام این غلام حلقه به گوش سر به کوه و بیابان مانور محبت می‌گذارد و زمزمه می‌کند؛

هستی ما بستگی دارد به عشق اهل بیت
هرچه می‌خواهی بگیر اما ولایت را مگیر

قرایی افزود: این آیین تجلی تلفیق هنر موسیقی و نمایش در خدمت آیین‌های دینی است که در ماه رمضان جلوه‌ای خاص دارد و حدیث عشق غلامی به مولایش است و شرح ارادت قنبر غلام حضرت علی(ع) و دل‌تنگی‌های او با مولایش است که در هر رمضان برای عاشقان و ارادتمندان به امام علی(ع) به نمایش در می‌آید و یکی از جذاب‌ترین برنامه‌ها و آئین‌های ماه رمضان است و مخاطب آن زن و مرد و پیر و جوان هستند.

قرایی گفت: اگر چه شاه‌بیت آئین‌های ویژه رمضان در کاشمر قنبرخوانی است اما در ماه بندگی خدا شاهد برپایی پرشمار سفره‌های افطار و برگزاری جلسات متعدد قرآنی در منازل و مساجد سطح شهر و در رده‌های مختلف سنی با حضور زنان و مردان به طور جداگانه هستیم.

در این ماه دل‌های مردم گویی نرم‌تر است و آنها که خود را مهمان خوان پر برکت حضرت حق می‌بینند در کمک به نیازمندان و توزیع غذاهای نذری و اقلام اساسی در بین نیازمندان به نیت قرب الی‌الله از یکدیگر پیشی می‌گیرند.